KONTROLA TRZEŹWOŚCI W MIEJSCU PRACY. ZMIANY W PRAWIE PRACY

W dniu 27 stycznia 2023 r. Prezydent RP podpisał nowelizację Kodeksu pracy, jedną z największych od lat. Nowelizacja ta przewiduje m.in. zasady przeprowadzania kontroli na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika. Obecnie ustawa z 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Druk nr 2335) czeka na podpis Prezydenta RP. Omawiane przepisy wejdą w życie 14 dni po ogłoszeniu ustawy w Dzienniku Ustaw RP. Koniecznie przeczytaj jak może wyglądać kontrola trzeźwości w miejscu pracy.

 

W związku ze wspomnianą nowelizacją mogą pojawić się następujące wątpliwości natury praktycznej:

1. Czy każdy pracodawca będzie mógł samodzielnie przeprowadzić kontrolę na obecność w organizmie pracownika alkoholu bądź środków działających podobnie do alkoholu?
2. Kiedy kontrola ta może być przeprowadzona i czy kontrola ta dotyczy wyłącznie osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę?
3. Jakie środki uznawane za są środki działające podobnie do alkoholu?
4. Co w przypadku jeżeli kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości?
5. Czy możemy zostać skontrolowani na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu podczas pracy zdalnej? Wątpliwości te spróbujemy wyjaśnić w naszym artykule.

 

Kto będzie mógł przeprowadzać kontrolę trzeźwości?

Zgodnie z nowelizacją Kodeksu pracy – nie każdy pracodawca – będzie mógł samodzielnie przeprowadzić u pracowników kontrolę na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu. W myśl uchwalonych przepisów, pracodawca będzie mógł samodzielnie skontrolować pracownika jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia:

• ochrony życia i zdrowia pracowników
• ochrony życia i zdrowia innych osób
• ochrony mienia.

Jak można zauważyć pracodawca nie ma pełnej dowolności w decydowaniu o wprowadzeniu tej kontroli.

Warto również wskazać, że pracodawca, który zamierza wprowadzić kontrolę trzeźwości winien najpierw ocenić, czy jej przeprowadzenie jest rzeczywiście niezbędne dla ochrony w/w dóbr. Analiza ta powinna objąć czynniki ryzyka, takie jak np. rodzaj wykonywanej pracy, rodzaje sprzętów wykorzystywanych przy wykonywaniu pracy czy liczba osób przebywających na terenie zakładu pracy.

Pamiętajmy także, że kontrola trzeźwości nie może naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika.

 

Kontrola trzeźwości w pracy dotyczy nie tylko pracowników

Co do zasady Kodeks pracy reguluje prawa i obowiązki wyłącznie pracodawcy oraz pracownika.

W myśl przepisu art. 2 Kodeksu pracy, pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Dlatego wydawać by się mogło, że  kwestie związane z poddawaniem kontroli trzeźwości osób innych niż pracownicy i osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy lub prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą, pozostają poza zakresem właściwości Kodeksu pracy.

Jednak zgodnie z nowelizacją Kodeksu pracy pracodawca będzie mógł skontrolować nie tylko pracowników. Uprawnienie rozciąga się także na osoby fizyczne zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy. Na przykład na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło. Jak również na osoby fizyczne prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.

 

Kiedy pracodawca będzie mógł przeprowadzić kontrolę trzeźwości?

Pamiętajmy, że zgodnie z nowelizacją Kodeksu pracy, pracodawca będzie mógł przeprowadzić kontrolę prewencyjnie, czy wyrywkowo. Zatem nie tylko w przypadku podejrzeń, że pracownik jest nietrzeźwy albo pod wpływem podobnie działających środków.  To kiedy pracodawca będzie przeprowadzać kontrolę będzie zależeć od uregulowania w wewnętrznych przepisach obowiązujących u danego pracodawcy.

Decyzja o wprowadzeniu kontroli będzie należała do pracodawcy. Dlatego też jeżeli nawet zostaną spełnione przesłanki przeprowadzenia kontroli, to pracodawca nie będzie miał obowiązku jej przeprowadzać.

Z nowelizacji Kodeksu pracy można również wyprowadzić wniosek, iż pracodawca może zdecydować, że wprowadzi tylko prewencyjną kontrolę trzeźwości pracowników, a kontroli obecności w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu już nie.

Jeżeli jednak od pracownika wymagana jest sprawność psychofizyczna, to wydaje się zasadne, że kontrole powinny obejmować zarówno badanie stanu trzeźwości, jak i obecności w organizmie pracownika środków działających podobnie do alkoholu.

Do decyzji pracodawcy pozostaje także częstotliwość kontroli. Pracodawca może zadecydować, że  kontrole pracowników na obecność alkoholu będą przeprowadzane np. codziennie. Odmiennie może uregulować kontrole a na obecność środków działających podobnie do alkoholu – np. co kilka tygodni.

 

Co powinien zrobić pracodawca w celu przeprowadzenia kontroli trzeźwości w pracy?

W celu przeprowadzenia takiej kontroli pracodawca będzie musiał określić jej zasady. Może tego dokonać w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy. Gdy pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym lub nie ustala regulaminu pracy – w obwieszczeniu. Dokument taki powinien określać:

1. grupę pracowników objętych kontrolą,
2. sposób przeprowadzania kontroli w tym również rodzaj wykorzystywanego urządzenia,
3. czas i częstotliwość jej przeprowadzania.

 

Należy jednak pamiętać, że pracodawca nie będzie miał pełnej dowolności w zakresie wyboru urządzenia do kontroli. Będzie on bowiem musiał stosować zasady wynikające z przepisów Kodeksu pracy i przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika. Projekt takiego rozporządzenia w dniu 22 grudnia 2022 r. przedstawił Minister Zdrowia,  a prace nad jego ostatecznym brzmieniem wciąż trwają. Nadto, zgodnie z nowelizacją, o wprowadzeniu kontroli pracodawca będzie informował pracowników nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania. Jeżeli natomiast pracodawca zatrudni pracownika, który będzie objęty kontrolą będzie musiał przekazać mu informacje o zasadach kontroli przed podjęciem pracy. Informacja może zostać przekazana papierowo lub elektronicznie.

 

Kontrola trzeźwości u pracodawcy – Postscriptum

Co zrobić, aby kontrola trzeźwości u pracodawcy była legalna – posłuchaj Postscriptum – komentarza r. pr. Izabelli Kunysz, DLB Legal:

 

Środki uznawane za działające podobnie do alkoholu

Zgodnie ze wspomnianym powyżej projektem rozporządzenia w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika, za środki działające podobnie do alkoholu uznaje się:

• opioidy,
• amfetamina i jej analogi,
• kokaina,
• tetrahydrokanabinole,
• benzodiazepiny.

 

A co, gdy wynik kontroli trzeźwości będzie pozytywny?

W pierwszej kolejności przypomnijmy kiedy zachodzi stan po użyciu alkoholu a kiedy stan nietrzeźwości.

Stan po użyciu alkoholu występuje, jeżeli stężenie alkoholu we krwi wynosi między 0,2 do 0,5 promila (bądź od 0,1 do 0,25 mg w 1 dm³ wydychanego powietrza). Natomiast stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość (lub zawartość alkoholu w 1 dm³ wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość).

Jeżeli zatem kontrola trzeźwości da wynik pozytywny czyli wykaże:

• stan po użyciu alkoholu
• stan nietrzeźwości

pracodawca nie dopuści pracownika do pracy.

Nadto, zgodnie z nowelizacją Kodeksu pracy pracodawca może również stosować karę pieniężną za stawienie się do pracy:

• w stanie po użyciu alkoholu
• w stanie nietrzeźwości
• w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkohol

– a także za spożywanie alkoholu lub  środka działającego podobnie do alkoholu w czasie pracy.

 

Kontrola pracownika zdalnego

Zapewne wielu z nas zadaje sobie pytanie czy można przeprowadzić wspomnianą kontrolę trzeźwości u pracownika wykonującego pracę zdalną. Odpowiadając na to pytanie warto powołać się na stanowisko Ministra Rodziny i Polityki Społecznej. Zgodnie z nim, nie wydaje się możliwe, by pracownicy wykonujący pracę zdalną spełniali przesłanki objęcia kontrolą trzeźwości. Kontrole takie można przeprowadzić, gdy są niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia. Gdyby jednak pracownicy wykonujący pracę zdalną spełnili w/w przesłanki, mogą zostać objęci odpowiednią kontrolą. Albowiem to pracodawca będzie ustalał grupę pracowników objętych kontrolą i sposób jej przeprowadzenia.

 

Omawiane przepisy wejdą w życie 14 dni po ogłoszeniu ustawy w Dzienniku Ustaw.

____________________________________________

Jeśli jesteś pracodawcą i potrzebujesz pomocy prawnej z redagowaniem układów zbiorowych pracy czy regulaminów w miejscu pracy skontaktuj się z nami. Skorzystaj z opieki prawnej na najwyższym poziomie.