RODZAJE UMÓW I ICH CHARAKTERYSTYKA

Umowa jest fundamentalnym pojęciem w polskim prawie cywilnym. Stanowi ona podstawę dla większości transakcji i stosunków prawnych między określonymi podmiotami. Istnieje wiele różnych rodzajów umów w polskim prawie, z których każda ma swoje własne cechy i zasady regulujące jej funkcjonowanie. W tym artykule przedstawimy podstawowe rodzaje umów oraz ich charakterystykę.

Podstawowe rodzaje umów

Umowa stanowi zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron, które prowadzi do powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Umowa jest wiążącym porozumieniem między stronami, które określa prawa i obowiązki każdej ze stron.

Aby umowa była ważna i prawnie skuteczna, musi spełniać określone wymagania, takie jak:

• zgodność z prawem,
• dobrowolność stron
• określenie przedmiotu umowy.

Elementem niezbędnym do stwierdzenia ważności każdej umowy, niezależnie od jej rodzaju, jest zaś to, aby zawierała ona zgodne oświadczenie woli obydwu stron umowy.

Formy zawieranych umów

Umowy mogą być zawierane w różnych formach – w formie (1) pisemnej, (2) dokumentowej, (3) elektronicznej, (4) aktu notarialnego oraz innych.  W przypadku niektórych umów ustawodawca wymaga zachowania odpowiedniej formy, tak by umowa była ważna (np. sprzedaż nieruchomości w formie aktu notarialnego). Umowy w polskim prawie dzielą się na wiele różnych rodzajów, w zależności od przyjętego kryterium podziału.

Podstawowy podział dzieli umowy na: (1) umowy nazwane, (2) nienazwane oraz (3) umowy mieszane.

Umowy nazwane, nienazwane i mieszane

Pierwsze z nich, czyli umowy nazwane to takie, które są uregulowane w polskim prawie a dokładniej w Kodeksie cywilnym. Do umów nazwanych zalicza się umowa sprzedaży, umowa najmu, umowa darowizny, umowa zlecenia, umowa o dzieło i inne.

Drugie ze wskazanych, tj. umowy nienazwane, to umowy, które nie mają swojego odrębnego uregulowania w polskim prawie. Opierają się na ogólnych zasadach prawa cywilnego. Są to umowy, które nie pasują do konkretnych kategorii, ale są ważne i skuteczne, o ile spełniają ogólne wymagania umowy. Jest to np. umowa faktoringu albo forfaitingu.

Ostatnimi z wymienionych są umowy mieszane, które łączą w sobie elementy obu wcześniej wspomnianych typów umów. Najczęściej polegają na zawarciu umowy nazwanej, ale z wprowadzeniem do niej pewnych zmian lub odmienności wynikających z ustaleń dokonanych przez strony.

Jak wskazywał zaś Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 listopada 2006 roku:

Umową mieszaną określa się umowę łączącą elementy treści różnych typów umów. W drodze takiej umowy strony kreują jeden stosunek zobowiązaniowy obejmujący kilka, a nawet wiele obowiązków świadczeń. Z tego też względu zarówno okoliczności wpływające na skuteczność umowy, jak i zdarzenia odnoszące się do wynikającego z niej zobowiązania, w tym m.in. odstąpienie od umowy, w sposób niejako naturalny dotyczą wszystkich skutków prawnych umowy, jeżeli nic innego nie wynika z przepisu szczególnego (art. 58 § 3 k.c.) ^[1]Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2006 roku, sygn. akt II CSK 267/06, LEX nr 445259..

Umowy swobodnie negocjowane oraz umowy adhezyjne

Nadto, funkcjonują także umowy swobodnie negocjowane oraz umowy adhezyjne. Różnią się one pod względem procesu negocjacji i równowagi sił między stronami. Umowy swobodnie negocjowane to umowy, w których strony mają możliwość swobodnego ukształtowania warunków umowy.

Obie strony mają równy wpływ na zawarcie umowy i mogą negocjować warunki oraz wprowadzać zmiany zgodnie z własnymi interesami. Strony w umowach swobodnie negocjowanych mają większą elastyczność i autonomię w ustalaniu postanowień umowy. Przykładem takiej umowy może być umowa sprzedaży nieruchomości.

Natomiast umowy adhezyjne to umowy, które są przygotowane przez jedną ze stron (najczęściej przez przedsiębiorcę) i przedstawiane drugiej stronie do akceptacji w gotowej postaci, z niewielką możliwością negocjacji warunków. Strona akceptująca umowę ma ograniczoną zdolność do wprowadzania zmian i musi przyjąć większość postanowień umowy w gotowej formie. Umowy adhezyjne stosuje się często w przypadku umów ubezpieczeniowych, umów telekomunikacyjnych, umów bankowych.

Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące

Jednostronnie zobowiązujące to takie umowy, w których jedna strona zaciąga określone zobowiązanie, podczas gdy druga strona otrzymuje pewne prawa lub korzyści. Druga strona nie ma zatem obowiązku świadczenia w zamian. Przykładem umowy jednostronnie zobowiązującej jest umowa darowizny, gdzie darczyńca zobowiązuje się do przekazania majątku obdarowanemu, który nie ma obowiązku świadczenia czegokolwiek w zamian. Natomiast umowy dwustronnie zobowiązujące to umowy, w których obie strony ponoszą wzajemne zobowiązania. Oznacza to, że każda ze stron ma obowiązek spełnienia określonych świadczeń lub czynności na rzecz drugiej strony. Przykładem umowy dwustronnie zobowiązującej jest umowa sprzedaży.

Umowy odpłatne i nieodpłatne

Kolejne rodzaje umów dzielą się w oparciu o kryterium odpłatności. Wyróżnia się umowy odpłatne oraz nieodpłatne. W przypadku umów odpłatnych istnieje wzajemna wymiana wartości między stronami – każda ze stron uzyskuje określoną korzyść majątkową, niekoniecznie pieniężną. Przykładem umowy odpłatnej jest umowa o dzieło. Umowy nieodpłatne to natomiast umowy, w których jedna strona zobowiązuje się do świadczenia korzyści lub usługi na rzecz drugiej strony bez oczekiwania na jakąkolwiek odpłatność. W takich umowach brak jest wymiany wartości materialnej między stronami. Przykładem jest umowa darowizny.

Umowy konsensualne i realne

Ponadto, w praktyce funkcjonują również umowy konsensualne i realne. Umowy konsensualne są ważne w momencie, gdy strony wyrażają zgodę na zawarcie umowy, niezależnie od przekazania przedmiotu umowy. Jest to np. umowa zlecenia. Natomiast umowy realne, oprócz wyrażenia woli stron, wymagają również fizycznego przekazania przedmiotu umowy w celu ich ważności. Faktyczne przeniesienie władztwa nad przedmiotem jest istotne, ponieważ dokonuje się go jednocześnie z wyrażeniem woli lub w późniejszym czasie, ale w związku z zawarciem umowy. Jest to np. umowa przechowania.

Umowy obligacyjne i rozporządzające

Ostatni z omawianych podziałów obejmuje umowy obligacyjne i rozporządzające. W przypadku umów obligacyjnych istotą jest zobowiązanie dłużnika do świadczenia, które polega na przeniesieniu swoich praw na rzecz wierzyciela. Umowy obligacyjne powodują powstanie stosunku zobowiązaniowego między stronami (np. umowa sprzedaży). Natomiast umowy rozporządzające to takie umowy, które nie wymagają świadczenia, ale bezpośrednio prowadzą do skutków prawnych, takich jak przeniesienie, zmiana, obciążenie lub zniesienie określonych praw lub obowiązków (np. zwolnienie z długu).

Rodzaje umów – charakterystyka poszczególnych typów

Do najczęściej zawieranych w praktyce umów należą umowy wskazane wprost w Kodeksie cywilnym. Jedną z tego typu umów jest umowa sprzedaży. Umowa sprzedaży jest jednym z najczęściej spotykanych rodzajów umów w prawie polskim. Polega ona na zobowiązaniu jednej strony, zwanej sprzedawcą, do przeniesienia własności rzeczy na drugą stronę, zwaną kupującym, w zamian za zapłatę określonej ceny. Umowa sprzedaży może dotyczyć zarówno rzeczy ruchomych, jak i nieruchomości.

Niezwykle popularna jest także umowa najmu. Jest ona zawierana pomiędzy wynajmującym a najemcą. Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania (np. określony lokal mieszkalny) przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz. Umowa najmu reguluje prawa i obowiązki stron, takie jak okres trwania najmu, wysokość czynszu, prawa i obowiązki najemcy i wynajmującego oraz inne.

Kolejną z omawianych jest umowa darowizny, która polega na nieodpłatnym przekazaniu majątku przez darczyńcę na rzecz obdarowanego. Jest to forma dobrowolnego i bezpłatnego przekazania majątku. Darczyńca składa oświadczenie w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy jest ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.

Istotne są także umowa zlecenia oraz umowa o dzieło. Omówimy je szerzej w dalszych odcinkach serii ,,Rozumiem umowy”. Na ten moment warto wskazać, że umowa zlecenia to umowa, w której przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie za wynagrodzenie. Umowa zlecenia może dotyczyć różnych dziedzin, takich jak usługi prawne, księgowe, projektowe i inne. Natomiast umowa o dzieło jest zawierana między zamawiającym a wykonawcą i polega na tym, iż przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Umowa o dzieło może obejmować takie dziedziny jak projektowanie, pisarstwo, tworzenie stron internetowych itd.

Warto pamiętać

Warto zauważyć, że omawiane przez nas krótko rodzaje umów to tylko niektóre z podstawowych umów występujących w polskim prawie. Istnieje wiele innych rodzajów umów, takich jak umowa pożyczki, umowa agencyjna, umowa dzierżawy oraz inne, które regulują różne aspekty życia gospodarczego i społecznego. Każda umowa ma swoje własne zasady i przepisy, które muszą być przestrzegane przez strony umowy.

____________________________________________

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej przy analizie bądź konstruowaniu umowy skontaktuj się z nami. Skorzystaj z opieki prawnej na najwyższym poziomie.